Mã số vùng trồng – Ảo tưởng giá sầu riêng Việt Nam 

Mã số vùng trồng – Ảo tưởng giá sầu riêng tại Việt Nam 

Mã số vùng trồng là điều kiện cần để xuất chính ngạch sầu riêng sang Trung Quốc. Cục Bảo vệ Thực vật Việt Nam cấp theo đề nghị từ các địa phương, rồi Hải quan Trung Quốc xem xét, chấp nhận. Có mã số vùng trồng mới có thể xuất khẩu.

Thị trường Trung Quốc yêu cầu diện tích tối thiểu 10 ha mới làm được một mã số (để đảm bảo tính đồng bộ và truy xuất được nguồn gốc sản phẩm), do đó các hộ nông dân thường hợp nhau làm chung một mã. Một vài trường hợp,  doanh nghiệp đứng  sẽ đứng tên. Doanh nghiệp cung cấp vốn và hướng dẫn quy trình. Về nguyên tắc, muốn làm mã số vùng trồng phải biết quy trình sản xuất, kiểm soát dư lượng, dịch hại… Hồ sơ tổng cộng gần 17 loại giấy tờ – một danh mục mà các chuyên gia, nhà khoa học cũng thấy ngán ngẩm, chưa nói gì doanh nghiệp hay người nông dân.

Những sai lầm khi hiểu về mã số vùng trồng

Thứ nhất, khi làn sóng làm mã số vùng trồng vẫn đang “hot”, thì doanh nghiệp lại có một hiểu lầm lớn: có mã số vùng trồng là xuất khẩu được, thậm chí có thể bán sản phẩm đắt hơn. Hiểu vậy là sai. Mã số vùng trồng chỉ là một thủ tục. Khách hàng mua sản phẩm là xem xét chất lượng chứ không mua mã số.

Thứ hai, mã số vùng trồng không phải là thẻ thông hành vĩnh viễn. Việc kiểm tra để duy trì sự đáp ứng tiêu chuẩn sản xuất của mã số vùng trồng là điều bắt buộc và có thể dẫn tới sự hủy bỏ mã số vùng trồng. Tuy nhiên, sự hủy bỏ hàng loạt lại thường là hệ quả của việc cấp mã số vùng trồng hay cơ sở đóng gói trên cơ sở lỏng lẻo, thiếu sự kiểm tra, cũng như thiếu chỉ tiêu xác định cụ thể.

Thủ tục đăng ký cấp mã số vùng trồng được thực hiện như thế nào?

Theo mục 5 tiêu chuẩn cơ sở TCCS 77:2020/BVTV ban hành kèm theo Quyết định 2481/QĐ-BVTV-KH quy định thủ tục đăng ký cấp mã số vùng trồng được thực hiện như sau:

Đăng ký thông tin kỹ thuật của mã vùng trồng

Tổ chức/cá nhân gửi tờ khai kỹ thuật đề nghị cấp mã số vùng trồng và các thông tin cần thiết về Chi cục Bảo vệ thực vật hoặc Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh theo mẫu tại phụ lục A của tiêu chuẩn cơ sở này.

Kiểm tra thực địa

• Chi cục Bảo vệ thực vật hoặc Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh (sau đây gọi là đơn vị kiểm tra) có trách nhiệm đi kiểm tra thực địa để xác định mức độ đáp ứng các yêu cầu ở mục 4 của tiêu chuẩn này, làm căn cứ cấp mã số vùng trồng cho tổ chức/cá nhân đề nghị.
• Việc kiểm tra đánh giá thực địa sẽ bao gồm các công tác: khảo sát thực địa và lấy mẫu kiểm tra thành phần sinh vật gây hại (trong trường hợp chưa xác định được sinh vật gây hại cụ thể tại thời điểm kiểm tra).
• Các nội dung kiểm tra chi tiết tại Phụ lục B của tiêu chuẩn cơ sở này.

Kết quả kiểm tra thực địa

• Đơn vị kiểm tra tiến hành kiểm tra hồ sơ và kiểm tra thực địa tại vùng trồng; hoàn thành Biên bản kiểm tra thực địa theo phụ lục B của Tiêu chuẩn này.
• Trong trường hợp kết quả kiểm tra cho thấy vùng trồng cần khắc phục, đơn vị kiểm tra sẽ tiến hành kiểm tra lại theo đề nghị của vùng trồng.
• Đơn vị kiểm tra gửi Cục Bảo vệ thực vật Báo cáo kiểm tra vùng trồng đề nghị cấp mã số theo Phụ lục C của tiêu chuẩn này, kèm theo bản sao Biên bản kiểm tra thực địa, tờ khai kỹ thuật.

Phê duyệt mã số vùng trồng

• Sau khi nhận được hồ sơ đề nghị cấp mã số từ đơn vị kiểm tra, Cục Bảo vệ thực vật sẽ tiến hành thẩm định và cấp mã số cho vùng trồng đạt yêu cầu; và gửi thông tin chi tiết mã số đã cấp cho nước nhập khẩu.
• Sau khi được nước nhập khẩu phê duyệt, Cục Bảo vệ thực vật sẽ thông báo và gửi mã số cho Chi cục Bảo vệ thực vật hoặc Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh để chủ động quản lý và giám sát vùng trồng đã được cấp mã số.
• Chi cục Bảo vệ thực vật hoặc Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh gửi thông báo bằng văn bản cho tổ chức/cá nhân đề nghị cấp mã số về mã số đã được cấp.

Khó khăn xuất khẩu sầu riêng đối với doanh nghiệp Việt Nam 

Yếu tố khách quan 

Trước nay, Trung Quốc là thị trường tiêu thụ sầu riêng tươi nhiều nhất của Việt Nam nhưng đều là xuất tiểu ngạch. Tới tháng 7/2022, Việt Nam mới đàm phán thành công để có visa chính ngạch cho sầu riêng sang Trung Quốc. Ở thị trường chi tới 4 tỷ USD mỗi năm để nhập khẩu trái sầu này, Thái Lan cũng đi trước Việt Nam, nắm giữ vị trí cung cấp độc quyền sầu riêng tươi suốt một thời gian dài. Thái Lan chiếm 90% thị phần, 10% còn lại chia cho Việt Nam và Malaysia.

Sắp tới mức độ cạnh tranh trên thị trường này có thể khốc liệt hơn nữa. Ngoài Thái Lan và Malaysia, Philippines cũng dự kiến xuất khẩu sầu tươi sang Trung Quốc từ năm nay. Lào và Campuchia đang tăng cường trồng sầu riêng để tranh giành thị trường tại Trung Quốc. Đặc biệt, Trung Quốc đã bắt đầu thành công trong việc mở rộng diện tích trồng sầu riêng, giảm bớt lượng nhập khẩu.

Xét đơn giản khi cạnh tranh với Thái, Việt Nam chắc chắn yếu thế hơn: Thái Lan có hợp tác xã và hội ngành hàng mạnh để đảm bảo không có những “con nhạn lạc bầy” thổi giá. Nông dân của họ được bộ nông nghiệp đào tạo chuyên tâm đảm bảo một thứ: ổn định chất lượng. Đây là yếu tố cạnh tranh chính, cũng là thứ mà nông dân Việt Nam đang thả nổi.

Thái Lan có hệ sinh thái đồng điệu với người nông dân: chính quyền, doanh nghiệp, bộ phận xúc tiến bán hàng. Thử đối chiếu, Việt Nam thực sự chưa hề có  khuyến khích lập hội ngành hàng này.

Theo số liệu thực tế năm 2022, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản ước gần 23,2 tỷ USD, tăng 16,8% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, xuất khẩu nhóm nông sản chính tăng 10,4%; lâm sản chính tăng 7,6%; thủy sản tăng 46,3%… Thế nhưng, trị giá xuất khẩu hàng rau quả của Việt Nam trong 5 tháng đầu năm ước đạt 1,47 tỷ USD, giảm 13,6% so với cùng kỳ năm 2021.

Yếu tố chủ quan 

Xét về yếu tố chủ quan, chính nông dân Việt Nam không thể hiểu hết được vấn đề của doanh nghiệp và thị trường xuất khẩu.Họ  không lo tập trung cho chất lượng trái sầu, để tạo lợi thế cạnh tranh thực sự, mà họ bất chấp cứ dồn sức cho mã số. Có những hộ sau khi lấy mã số vùng trồng thì không quan tâm chăm sóc vườn,  có mã số thì doanh nghiệp phải mua hàng của mình, nếu không, bán mã số cũng kiếm được tiền. Giá bán mã số được tính dựa vào khối lượng sầu riêng xuất đi. 4.000 đồng một kg, cứ thế nhân lên rồi lượm tiền.

Vòng lặp này cứ vậy diễn ra bao năm nay. Sầu riêng không đều, không tốt, hàng đến Trung Quốc bị định giá lại hoặc không bán được, phải mang ra chợ bán tháo. Rớt giá. Để cứu vớt, “cò” thổi giá lên, hy vọng tạo giá trị ảo để bán mức trên trời. Nhưng thủ phạm thổi giá là ai, ở đâu? Không ai biết, nếu nhà chức trách không tìm hiểu, điều tra.

Mã số vùng, trái sầu riêng Việt Nam

Theo Cục Trồng trọt, từ năm 2014 đến nay, người dân cả nước có xu hướng ồ ạt trồng loại cây ăn trái này, nhất là khi có thông tin về thị trường tiêu thụ ở Trung Quốc. Riêng tại Cần Thơ, từ năm 2015 đến nay đã tăng từ 537 ha lên 2.487 ha. Ước tính cả nước hiện có hơn 85.000 ha sầu riêng. Trong khi đó, theo một đề án “Phát triển bền vững cây ăn quả chủ lực” của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, quy hoạch diện tích sầu riêng cả nước đến năm 2030 chỉ ở mức 65.000-75.000 ha.

Sản lượng tăng, diện tích tăng nhưng giá sầu riêng lại rất bấp bênh. Thực tế, giá sầu riêng chạy theo đồ thị hình sin như vậy. Ngoài thị trường bây giờ, sầu riêng giảm giá về còn 90.000-140.000 đồng/kg. Nhưng chỉ vài tháng trước thôi, giá sầu Việt lên tới 170.000-190.000 đồng/kg, trong khi sầu Thái giữ ở mức 106 nghìn (quy đổi từ đồng baht) cùng thời điểm; mà chất lượng, sau khi Thái nâng độ khô cho cơm sầu riêng lên tới 35%, càng tốt hơn so với sầu Việt. 

Xem thêm: Phát triển ngành Nông nghiệp bền vững cho doanh nghiệp Việt

Giải pháp đối với mã số vùng và trái sầu riêng Việt Nam 

Đối với doanh nghiệp 

Đón cơn gió “Chuyển đổi số nông nghiệp”, rất nhiều doanh nghiệp hiện nay đã thực hiện việc hệ thống hóa mã số vùng trồng và thực sự đưa nó vào thực tiễn sử dụng . 

Thứ nữa, doanh nghiệp ngoài tạo ra hệ thống, còn cần giáo dục các hộ kinh doanh, các cá thể thực hiện sản xuất nhằm đảm bảo việc kinh doanh xuất khẩu nông sản là mang ý nghĩa thực tiễn hơn

Cuối cùng, doanh nghiệp cần có một tầm nhìn dài hạn đối với chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu của riêng mình.  Đây là bài toán dài hạn và cần một tầm nhìn xa, song nếu doanh nghiệp cam kết thực hiện bài bản từ bước đầu, chắc chắn thành quả trái ngọt sẽ xứng đáng. 

TACA consulting, 

Giải đáp thắc mắc

Mã số vùng trồng là gì?

Điều 64 Trong văn bản Luật trồng trọt 31/2018/QH14

Điều 64. Quản lý và cấp mã số vùng trồng

• Mã số vùng trồng là mã số định danh cho một vùng trồng trọt nhằm theo dõi và kiểm soát tình hình sản xuất; kiểm soát chất lượng sản phẩm; truy xuất nguồn gốc sản phẩm cây trồng. 
• Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện và có chính sách ưu tiên hỗ trợ cho tổ chức, cá nhân đăng ký cấp mã số vùng trồng.
• Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng lộ trình và hướng dẫn cấp mã số vùng trồng trên phạm vi toàn quốc.
• Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tổ chức triển khai cấp mã số vùng trồng trên địa bàn theo lộ trình và hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Tại sao phải đăng ký mã số vùng trồng

Dựa theo yêu cầu kiểm dịch thực vật nhập khẩu “Import Phytosanitary Requirement” đối với các mặt hàng là rau củ và trái cây tươi xuất khẩu sang các thị trường khó tính, yêu cầu về vùng trồng riêng cho loại hàng hóa dự kiến xuất khẩu được đăng ký và kiểm soát bởi Cơ quan Bảo vệ thực vật Quốc Gia (Cục Bảo vệ thực vật) là yêu cầu tiên quyết đầu tiên.

Việc cấp mã số vùng trồng không những giúp truy xuất nguồn gốc mà còn gắn chặt sản xuất theo quy trình nhất định để đáp ứng yêu cầu của nước nhập khẩu, giúp nông dân ý thức được vấn đề sản xuất liên quan chặt chẽ đến chất lượng và giá thành sản phẩm.